Η καλλιέργεια βλαστοκύστης είναι μια τεχνική που επιτρέπει την επιλογή εκείνων των εμβρύων που έχουν αποδεδειγμένη δυναμική για περαιτέρω ανάπτυξη, με δεδομένο ότι μόνο τα καλύτερα έμβρυα φτάνουν στο στάδιο της βλαστοκύστης.
Τα έμβρυα, όπως αναπτύσσονται μετά τη γονιμοποίηση και στη συνέχεια τις κυτταρικές διαιρέσεις, φτάνουν το στάδιο της βλαστοκύστης την 5η-6η μέρα μετά τη γονιμοποίηση. Η βλαστοκύστη αποτελείται από 70-100 κύτταρα (ενώ τα έμβρυα 3ης μέρας αποτελούνται από 8 κύτταρα). Αποτελείται από 2 ομάδες κυττάρων, την εμβρυοβλάστη στο εσωτερικό και την τροφοβλάστη στο εξωτερικό. Η εμβρυοβλάστη είναι μια μάζα κυττάρων από την οποία θα αναπτυχθεί το έμβρυο, ενώ η τροφοβλάστη είναι το εξωτερικό περίβλημα που θα σχηματίσει τον πλακούντα.
Η καλλιέργεια βλαστοκύστης περιλαμβάνει λοιπόν την καλλιέργεια των εμβρύων μέχρι την 5η μέρα μετά την ωοληψία. Αυτή η μέθοδος συστήνεται σε ζευγάρια που έχουν καλό αριθμό εμβρύων (τουλάχιστον 6-8), εκ των οποίων τουλάχιστον 4 έχουν φτάσει στο κατάλληλο στάδιο ανάπτυξης και άρα είναι κατάλληλης ποιότητας την 3η μέρα μετά την ωοληψία. Όπως, και σε άλλα καλά εμβρυολογικά εργαστήρια, στο εμβρυολογικό εργαστήριο στο «γέννημα» τουλάχιστον 30-40% των εμβρύων φτάνουν στο στάδιο της βλαστοκύστης, π.χ. αν ένα ζευγάρι έχει 12 ωάρια μετά την ωοληψία και γονιμοποιηθούν τα 8, την 3η μέρα αναμένονται 4-6 έμβρυα καλής ποιότητας ενώ την 5η ημέρα αναμένεται να έχουν αναπτυχθεί 2-4 βλαστοκύστες.
Σε όσα ζευγάρια έχουν αρκετά έμβρυα ώστε να μπορεί να εφαρμοστεί η καλλιέργεια βλαστοκύστης, η μέθοδος αυτή προτείνεται γιατί έχει πολλά πλεονεκτήματα:
Το γεγονός ότι μεταφέρονται λιγότερα έμβρυα (έως 2 βλαστοκύστες) με μεγάλο δυναμικό για επίτευξη εγκυμοσύνης αυξάνει την πιθανότητα επιτυχίας και ταυτόχρονα μειώνει τον κίνδυνο πολύδυμης κύησης. Έτσι αυξάνονται οι πιθανότητες για ένα υγιές μωρό και αποφεύγεται ο κίνδυνος πρόωρου τοκετού και γέννησης με χαμηλό βάρος.
Μερικές φορές (αν και όχι τόσο συχνά) παρατηρείται το φαινόμενο της διάσπασης βλαστοκύστης και τότε από 1 βλαστοκύστη αναπτύσσονται μονοζυγωτικά δίδυμα (πανομοιότυπα). Σε περίπτωση που έχει γίνει μεταφορά βλαστοκυστών και η μια βλαστοκύστη εκ των 2 διασπαστεί, τότε έχουμε τρίδυμη κύηση τελικά. Γι’αυτό το λόγο, με τη μεταφορά 2 βλαστοκυστών παρατηρείται μικρό ποσοστό τρίδυμων κυήσεων. Αξίζει να σημειωθεί ότι διάσπαση μπορεί να συμβεί και με έμβρυα 3ης μέρας. Ωστόσο, το φαινόμενο αυτό είναι λίγο πιο συχνό όταν μεταφέρονται βλαστοκύστες.
Η βιοψία του εμβρύου για τον έλεγχο για γενετικές ασθένειες (π.χ. β-μεσογειακή αναιμία, κυστική ίνωση) ή χρωμοσωμικές ανωμαλίες (π.χ. σύνδρομο Down) γίνεται στο 1 από τα 8 κύτταρα του εμβρύου 3ης μέρας. Η εμβρυομεταφορά γίνεται την 5η μέρα – τα έμβρυα τότε έχουν ελεγχθεί και επιλεγεί με βάση τα αποτελέσματα της εξέτασης.
Αναφέραμε αναλυτικά τα πλεονεκτήματα της καλλιέργειας βλαστοκύστης, υπάρχουν όμως μειονεκτήματα στη μέθοδο; Ουσιαστικά όχι, αν εξαιρέσει κανείς το γεγονός ότι συνήθως αναπτύσσονται λιγότερες βλαστοκύστες (σε σχέση με τον αριθμό των εμβρύων 3ης μέρας) και πιθανώς να μην υπάρξουν υπεράριθμες βλαστοκύστες προς κρυο-συντήρηση για επόμενους κύκλους.
Παρόλα αυτά, η καλλιέργεια βλαστοκύστης δεν είναι κατάλληλη για όλα τα ζευγάρια. Αν τα έμβρυα 3ης μέρας είναι λίγα σε αριθμό θεωρείται προτιμότερο να μεταφερθούν στη μήτρα, δηλαδή στο φυσικό τους περιβάλλον, όπου έχουν καλύτερες πιθανότητες για επίτευξη εγκυμοσύνης. Άλλωστε, οι περισσότερες εγκυμοσύνες από εξωσωματική γονιμοποίηση έχουν προκύψει από έμβρυα 2ης ή 3ης μέρας, καθώς η τεχνική της καλλιέργειας βλαστοκύστης είναι πιο σύγχρονη.
Σε αυτό το σημείο είναι σημαντικό να τονίσουμε ότι δεν μπορούν όλα τα εμβρυολογικά εργαστήρια να υποστηρίξουν ένα επιτυχημένο πρόγραμμα βλαστοκύστης. Ένα μέτριο εργαστήριο μπορεί να υποστηρίξει την καλλιέργεια των εμβρύων ως τη 2η ή 3η μέρα. Η καλλιέργεια βλαστοκύστης απαιτεί εργαστήριο εξαιρετικής ποιότητας, ώστε να εξασφαλίζονται οι ιδανικές συνθήκες. Στο «γέννημα» είμαστε υπερήφανοι γιατί το εμβρυολογικό μας εργαστήριο έχει υψηλά ποσοστά καλλιέργειας βλαστοκύστης, γεγονός που μας δίνει τη δυνατότητα να προσφέρουμε στα ζευγάρια που μας εμπιστεύονται το μεγαλύτερο δυνατό ποσοστό επιτυχίας (επίτευξη εγκυμοσύνης). Με τη μεταφορά βλαστοκύστης, η πιθανότητα για εγκυμοσύνη αυξάνεται, γιατί στο στάδιο βλαστοκύστης φτάνουν μόνο τα καλύτερα έμβρυα αφενός, αφετέρου δε τα ζευγάρια αυτά είχαν εξαρχής έμβρυα καλής ποιότητας, άρα ανήκουν σε ομάδα υψηλής πιθανότητας για εγκυμοσύνη.
Τέλος, αξίζει να αναφερθούμε στο γεγονός ότι τα παιδιά που γεννιούνται μετά από καλλιέργεια βλαστοκύστης φαίνεται ότι δε διαφέρουν από τα παιδιά που γεννιούνται από μεταφορά εμβρύων 3ης μέρας. Μια ενδεικτική μελέτη είναι η ακόλουθη μελέτη από την Αυστρία (2004):
‘Pregnancy outcome after blastocyst transfer as compared to early cleavage stage embryo transfer’
Human Reproduction Vol.19, No.9 pp. 2097–2102, 2004
http://humrep.oxfordjournals.org/cgi/reprint/19/9/2097
Σε αυτήν φαίνεται ότι δεν υπάρχουν στατιστικά σημαντικές διαφορές στο φύλο, στη βαθμολόγηση κατά Apgar (σύστημα βαθμολόγησης της υγείας του νεογνού αμέσως μετά τη γέννησή του), στο μέσο όρο του βάρους γέννησης και στον αριθμό συγγενών ανωμαλιών.
‘Live birth rates after transfer of equal number of blastocysts or cleavage-stage embryos in IVF. A systematic review and meta-analysis’
Human Reproduction Vol.23, No.1 pp. 91–99, 2008
http://humrep.oxfordjournals.org/cgi/reprint/23/1/91
‘A prospective randomized study: day 2 versus day 5 embryo transfer.’
Human Reproduction Vol.17, No.6 pp.1507-1512, 2002
http://humrep.oxfordjournals.org/cgi/reprint/17/6/1507